مدیرعامل آژانس ادبی و ترجمه پل در یادداشتی، با عنوان “نگاهی به کارنامه نشر ایران در بینالملل و لزوم تاسیس دفتر توسعه نشر بینالملل در بخش خصوصی” نوشته است: “یکی از بسترهای مهم و جاری در برقراری روابط و تعامل فرهنگی بین کشورها و ملت‌ها در حوزه مکتوب و در قالب تبادلات کپی‌رایت و ترجمه آثار به زبان‌های مختلف و چاپ و انتشار آن‌ها در دیگر کشورها است.
کشورهایی که معمولا از فرهنگ مکتوب غنی و پربار به جهت محتوا برخوردار باشند از این طریق توفیق و نقش بیشتری در تاثیر و تاثر در عرصه‌های بین‌المللی نشر خوهند داشت.
با این‌که فرهنگ مکتوب ایران اسلامی از دیرباز از سوابق و پشتوانه‌های تمدنی و فرهنگی مشحون از محتوای ارزشی، معنوی و انسانی به ویژه در معارف اسلامی، علوم انسانی، ادبیات انقلاب اسلامی و در حوزه کودک و نوجوان است ولی نتوانسته نقش تاثیرگذار و حضور موفقی در بازارهای بین‌المللی نشر داشته باشد و از این داشته‌های غنی در عرصه‌های بین‌المللی بهره‌برداری کند.
عمدتا آن‌چه از ارتباط نشر ایران با جهان عاید فرهنگ مکتوب کشور شده است، ترجمه و نشر کتاب‌های خارجی، آن‌هم در اکثر موارد بدون اجازه و اطلاع صاحب اثر (اعم از ناشر یا نویسنده) بوده است. این تاثیرپذیری یک‌جانبه خود عواقب ناخوشایندی در حوزه نشر ایران اسلامی گذاشته که واکاوی آن از حوصله این مقال خارج است.
نگاهی اجمالی به تاریخچه نشر ایران در بازارهای بین‌المللی نشر
از زمانی که نشر ایران روزنه ارتباطی با دنیای نشر خارج پیدا کرد، عوامل نشر غافل از داشته‌های ارزنده خود و انتقال آن به جهان، بیشتر در فکر الگوبرداری و الگوپذیری از فرهنگ مکتوب کشورهای دیگر به ویژه کشورهای غربی بوده‌اند که این کار عمدتا از طریق ترجمه آثار نویسندگان خارجی در حوزه‌ها و موضوعات مختلف در ایران صورت پذیرفته است. متاسفانه در بعضی موارد شاهد رقابتی سخت بین ناشران ایرانی برای هر چه زودتر ترجمه و چاپ کردن آثار خارجی و منتفع شدن هرچه بیشتر، غافل از توجه به جنبه‌های منفی حضور آن کتاب‌ها در فرهنگ خودمان، بوده‌ایم.
در سال‌های دور ارتباط عوامل نشر ایران با خارج بیشتر از طریق ایرانیان صاحب قلم و ذوق مقیم در کشورهای خارجی صورت می‌گرفت که آثاری را شناسایی و به ناشران ایرانی جهت ترجمه و چاپ معرفی می‌کردند و یا از طریق مترجمان داخلی که با توجه به ذائقه بازار نشر داخلی، آثاری را انتخاب و ترجمه می‌کردند و برای چاپ در اختیار ناشران ایرانی می‌گذاشتند.
حضور مستقیم ناشران ایرانی در بازارهای بین‌المللی نشر از جمله نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب به ویژه نمایشگاه کتاب فرانکفورت، به تاریخ چندان دوری برنمی‌گردد. از اواخر دهه ۷۰ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به صرافت معرفی نشر ایران در جهان افتاد و مدیریت این مهم را به ادارات اقماری معاونت امور فرهنگی(ابتدا به بخش بینالملل نمایشگاه کتاب تهران، مستقر در دفتر مجامع آن زمان و سپس به موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی) سپرد. البته عده‌ای از ناشران در بخش خصوصی حضورهای جسته و گریخته ولی تا حدودی موفق، فارغ از حمایت‌های دولتی داشتند.
بازارهای بین‌المللی نشر قواعد بازی خود را دارند و موسسات و کسانی که قصد ورود به این بازارها را داشته باشند باید با مقدمات آن آشنا و از سواد لازم برای حضور موفق در این عرصه مهم برخوردار باشند. در غیر این صورت نتیجه چیزی جز هزینه‌سوزی، فرصت‌سوزی و آبروریزی نخواهد بود، نتیجه‌ای که متاسفانه در کارنامه نشر ایران در بینالملل ارشاد دیده می‌شود. البته این کارنامه ضعیف بیشتر متوجه رویکردها و سیاست‌گذاری‌های برخی متولیان فرهنگی تصمیم‌ساز ناآشنا با سازوکار حضور در عرصه‌های بین‌المللی نشر در دولت‌های مختلف بوده است. متاسفانه رویکرد غالب در معاونت امور فرهنگی ارشاد در ادوار مختلف نگاه حمایتی، هدایتی و نظارتی نبوده است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش کرده توسعه نشر کشور در جهان را تا حدودی حاکمیتی تلقی کند و مدیریت و اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های مرتبط را تحت سلطه مستقیم قرار دهد و این کار را اغلب با سپردن امور به موسسات وابسته خود (مثل موسسه خانه کتاب و ادبیات) و یا موسسات فرهنگی و انتشاراتی دولتی عملیاتی کرده است.
آسیب‌شناسی
علل این همه ناکامی از حضور در بازارهای بین‌المللی نشر را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱. عدم تجهیز به الزامات حضور در بازارهای بین‌المللی نشر:
همان‌گونه که قبلا اشاره رفت، حضور هدفمند در بازارهای بین‌المللی نشر، به ویژه نمایشگاه‌های کتاب، مقدمات و الزامات خود را دارد که حضور ناشیانه و بدون دانستن قواعد شرکت در نمایشگاه‌ها، علاوه بر ضرر و زیان مالی، شاید موجب آبروریزی حیثیتی و ملی نیز بشود.
مطالعه و شناخت دقیق نمایشگاهی که می‌خواهیم در آن شرکت کنیم، مطالعه و شناخت عوامل نشر سایر کشورهای شرکت‌کننده در نمایشگاه، ارتباط با ناشران و سایر عوامل نشر جهت تنظیم قرار ملاقات‌ها و مذاکرات برای معرفی آثار، داشتن کاتالوگ‌ها و بروشورهای ویژه معرفی آثار، کارشناسی و انتخاب آثاری که مناسب عرضه در آن نمایشگاه باشد، داشتن نسخه انگلیسی از کتاب‌هایی که نمایش داده می‌شوند، آشنایی با نحوه و ادبیات گفت‌وگو و مذاکره برای برقراری روابط حرفه‌ای، آشنایی با انواع اسناد و قراردادهای مربوط به خرید و فروش کپی‌رایت، آشنایی معرفی‌کننده آثار به زبان انگلیسی و اشراف کامل او بر محتوای کتاب‌هایی که نمایش می‌دهد و… می‌نوانند از جمله مقدمات و الزامات حضور در بازارهای بین‌المللی نشر باشند که متاسفانه مور غفلت قرار می‌گیرند.
۲. احترام نگذاشتن به قواعد حقوقی و عرفی در بازار نشر بینالملل:
ترجمه و نشر آثار خارجی به زبان فارسی در ایران بدون اجازه و اطلاع برخی ناشران ایرانی به بهانه عدم عضویت ایران در کنوانسیون‌ها و معاهدات رایج در نشر بینالملل از جمله رفتارهای غیرحرفه‌ای است که اعتبار حقوقی نشر ایران در عرصه‌های بین‌المللی را دچار خدشه کرده است.
۳. کاستی‌ها در اجرای درست برنامه‌های حمایتی در خصوص توسعه نشر کشور در جهان:
خوشبختانه در دهه اخیر وزارت ارشاد برنامه‌هایی برای حمایت و ترغیب ناشران داخلی و خارجی برای ترجمه و نشر آثار ایرانی در جهان داشته است، همانند طرح «تاپ» در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، طرح «گرنت» در معاونت امور فرهنگی، طرح «فلوشیپ« نمایشگاه کتاب تهران، تسهیل حضور بخش خصوصی در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب و … .
ظاهرا به جهت خوب عمل نکردن این برنامه‌ها خروجی قابل دفاعی از عملکرد این برنامه‌ها نداشته‌ایم.
۴. پرهزینه و زمان‌بر بودن شرکت و حضور در بازارهای بین‌المللی نشر:
هزینه اجاره غرفه، مسافرت، اقامت، هواپیما و….، تهیه کاتالوگ‌های ویژه و ترجمه کتاب‌ها به زبان انگلیسی از جمله موانعی هستند که امکان حضور عده‌ای معدود از ناشران خصوصی و دولتی را در نمایشگاه‌های خارجی ممکن می‌سازند. در نتیجه امکان عرضه حجم بیشتری از قابلیت نشر ایران در بازارهای بین‌المللی از دست می‌رود. بیشتر کشورهایی که موسسات حمایت‌کننده از بین‌المللی شدن نشر کشورشان را دارند، معمولا جهت کاستن از هزینه‌ها غرفه‌هایی را اجاره می‌کنند و به طور رایگان در اختیار ناشر، نویسنده، آژانس ادبی و تصویرگر قرار می‌دهند. از این طریق خود صاحب اثر که اطلاع کافی و وافی از کتابش دارد اثر خود را معرفی می‌کند. ضمنا آن موسسه برای ناشران و نویسندگان حاضر در غرفه مشاوره کارشناسی می‌دهد. در عرف جهانی برای بازاریابی و فروش کپی‌رایت اثر یا خود ناشر اقدام می‌کند و یا به یک آژانس ادبی می‌سپارد و یا یک کارشناس(Scot) را برای این منظور استخدام می‌کند.
۵. عدم مطابقت کیفیت چاپ و قالب بعضی کتاب‌های ناشران ایرانی با استانداردهای جهانی:
علی‌رغم پرمحتوا بودن کتاب‌های ایرانی در مقایسه با کتاب‌های بیشتر کشورها، قالب و فرمت بیشتر کتاب‌های ما از استانداردهای چاپ دنیا فاصله دارد.
راه‌کار پیشنهادی
علی‌رغم همه نواقص و کمبودهایی که در راه توسعه بینالملل نشر ایران متذکر شدیم، برخورداری نشر ایران از قابلیت بالای محتوایی، اهمیت تلاش برای جهانی کردن این نشر را نزد متولیان امور فرهنگی به‌ویژه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دوچندان می‌کند. با توسعه نشر ایران در عرصه‌های بین‌المللی علاوه بر کمک به معرفی ارزش‌های اسلامی، انقلابی و ایرانی از طریق فرهنگ مکتوب، از جهت دیگر با گسترده کردن دامنه مخاطبان کتاب ایران در سراسر جهان به رونق اقتصاد نشر کشورمان می‌اندیشیم.
به شکرانه تلاش و همت عده‌ای از عزیزان در حوزه نشر کشور، راه‌هایی در این مسیر پیموده شده و اندوخته‌ها و تجربیاتی به‌دست آمده است که اکنون می‌توان با کانالیزه کردن و ساماندهی امور مربوط به نشر بینالملل ایران در توسعه آن قدم‌های بزرگی برداشت.
با ایجاد و تاسیس دفتری مستقل با عنوان دفتر توسعه نشر بینالملل ایران می‌توان به تحقق این هدف ملی کمک کرد.
این دفتر می‌تواند متولی امور مختلفی در گسترش هدفمند نشر ایران در بازارهای بین‌المللی بشود که به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
۱. اطلاع‌رسانی:
با مطالعه و شناسایی کتاب‌هایی که قابلیت عرضه در بازارهای بین المللی را دارند، می‌توان در قالب کاتالوگ یا ویژه‌نامه‌های سالانه این کتاب‌ها را با استانداردهای بین‌المللی معرفی کرد. در کشور ژاپن این کار به‌صورت ماهانه انجام می‌گیرد.
۲-. حمایت از ناشران خارجی:
با تدوین آیین‌نامه‌ای مشخص می‌توان از ناشران و مترجمان خارجی که کپی‌رایت کتاب ایرانی را خریداری و به زبان‌های مختلف در سایر کشورها ترجمه و چاپ می‌کنند، حمایت کرد. در بیشتر کشورها این حمایت در قالب پرداخت حق‌الزحمه ترجمه و کمک به هزینه کپی‌رایت انجام می‌گیرد.
۳-. حمایت از ناشران داخلی:
با اجاره غرفه‌ای مناسب در بعضی نمایشگاه‌های معروف می‌توان در قالب آئین‌نامه مشخصی از ناشران، نویسندگان، مترجمان و تصویرگران و همچنین آژانس‌های ادبی داخلی خواست که به صورت رایگان از این غرفه استفاده کنند و خود به معرفی آثارشان بپردازند نه موسسه نمایشگاه‌ها یا سایر نهادهای دولتی.
۴. تحقیقات و مطالعات کارشناسی:
این دفتر می‌تواند با مطالعه و تحقیق در بازارهای بین‌المللی نشر و بازارهای نشر کشورهای مختلف اطلاعات لازم در خصوص این بازارها را در اختیار علاقه‌مندان به حضور در بازارهای بین‌المللی نشر قرار دهد.
۵-. آموزش:
با برگزاری کلاس‌های آموزشی نشر بینالملل می‌توان نحوه و ادبیات گفت‌وگو و حضور در بازارهای بین‌المللی نشر را به ناشران آموزش داد و همچنین با قراردادهای مختلف خرید و فروش کپی‌رایت آشنا کرد.
۶. تسهیل‌سازی:
با همکاری با نمایشگاه‌های مختلف و همچنین در تعامل با عوامل داخلی می‌توان در ثبت نام، گرفتن غرفه، گرفتن هتل و ویزا و همچنین دادن مشاوره‌های لازم در داخل و خارج ضمن ترغیب ناشران ایرانی به حضور در بازارهای خارجی، کار را برای آن‌ها آسان ساخت.”
سهم صنعت چاپ از دنیای متاورس
ثبت دیدگاه